Gerhard Menzel “ambasador” Waldenburga

Ambasadorzy.

Każda władza lub uzurpatorzy, potrzebują odpowiednio się ubrać, czytaj wystroić w piórka lub tak zafałszować rzeczywistość, aby poddanemu wydawała się ona prawdą objawioną. A władzy dodawało to, splendoru i zaufania. Dlatego propaganda i media, kreują “ambasadorów”, “wybitnych”, “niepodważalne autorytety”, itp.

Wałbrzych nazywany dawniej Waldenburgiem dostarczył, niezwykłego “ambasadora” ideologii nazistowskiej władzom  i propagandzie III Rzeszy. Można by rzec, że ze swoja twórczością w filmie Heimkehr wybiegł nawet dalej w arkana neonazizmu.

Ten “ambasador” szeroko znany wtedy w mieście, z faktu pochodzenia oraz wyświetlanych filmów, nakręconych w oparciu o jego scenariusze, to Gerhard Menzel. Na wielu stronach niemieckojęzycznych jest jeszcze współcześnie, wymieniany jako jeden z wybitnych Ślązaków.

Gerhard Menzel.

Urodzony 29 września 1894 w Waldenburgu (Wałbrzychu). Ojciec Paul Menzel był biznesmenem i właścicielem kina. Matka Emma z domu Luscher. Po ukończeniu szkoły średniej odbył praktykę bankową i rozpoczął studia muzyczne.

• 1916-1918 służył jako żołnierz frontowy
• Po powrocie z frontu – urzędnik bankowy
• 1922-1925 wspólnik w firmie jubilerskiej Max Peschmann w Waldenburgu.
• 1925 wykupuje kino w hotelu “Glück Auf” w Gottesbergu (Boguszowie-Gorcach), gdzie zajmował się, także akompaniamentem muzycznym do  wyświetlanych niemych filmów, grając na fisharmonii.
• 1927 otwiera pierwsze kasyno w Bergland Theater Gottesberg. W tym też roku niespodziewanie otrzymuje “Nagrodę Kleista” za dramat Tobogan. Od tego czasu mieszka jako niezależny pisarz w Berlinie. Pisze kilka sztuk teatralnych, wystawianych także w renomowanych teatrach.
• 1928 wystawia w Gottesberu, a potem w Dreźnie dramat Tobogan.
• 1933 podpisuje jako jeden z 88 pisarzy niemieckich zobowiązanie wierności Hitlerowi.

Gerhard Menzel zyskał największe znaczenie jako scenarzysta. Swoim pierwszym scenariuszem do filmu Morgenrot. Został napisany na podstawie dziennika wojennego dowódcy U-bota U202, który był bohaterem niemieckiej wojny podwodnej. Menzel mieszkający do 1939 roku w Wiedniu był autorem scenariusza do adaptacji literackiej “Poczmistrz” według Puszkina oraz sławnego filmu propagandowego “Heimkehr” (Powrót do domu). 4 maja 1966 umiera niepokojony w Comano Szwajcaria.

Czym się wyróżnił Gerhard Menzel?

Niemiecki wyraz „Heimkehr” oznacza w języku polskim tyle co „powrót do ojczyzny”. Tak właśnie niemieccy propagandziści zatytułowali zrealizowany w 1941 r. film, przedstawiający propagandową wizję losów niemieckiej mniejszości narodowej w Polsce w 1939 r. Akcję umieszczono na Wołyniu, Polaków przedstawiono jako podstępnych i brutalnych gnębicieli, Niemcy natomiast byli szlachetnymi i bezradnymi ofiarami, które tylko Adolf Hitler mógł uratować i wyprowadzić do tytułowej ojczyzny – III Rzeszy.

Reżyserował Gustav Ucicky, role główne otrzymali Paula Wessely i Peter Petersen. W realizację zaangażował się Heinrich Himmler, który osobiście zatwierdził wstępne projekty dekoracji, a jego podkomendni z SS i Gestapo pojawili się w scenach zbiorowych jako polscy żołnierze i policjanci. Zdjęcia atelierowe nakręcono w wiedeńskich studiach filmowych Rosenhügel, Sievering i Schönbrunn, plenery zaś m.in. w Chorzelach i Szczytnie. Prapremiera filmu odbyła się 31 sierpnia 1941 r. w Wenecji, w ramach Tygodnia Sztuki Filmowej. Warto dodać, że widzowie z Rzeszy i pozostałych podbitych państw obejrzeli wersję łagodniejszą, natomiast niemieckim osadnikom z terenów Polski zaprezentowano, z myślą o „odpowiednim” ich podejściu do dotychczasowych mieszkańców zajętych ziem, drastyczniejsze sceny przemocy.

Fabuła nie była skomplikowana i prezentuje się mniej więcej tak: Niemcy Wołyńscy są dyskryminowani przez Polaków, bandytów. Pierwsze pół filmu rozgrywa się w małym miasteczku na Wołyniu, które grają Chorzele, później Maria, główna bohaterka, jedzie do Łucka i skarży się władzom na to, jak jest traktowana. Razem z narzeczonym idą do kina, gdzie mężczyzna zostaje brutalnie zaatakowany przez Polaków, którzy orientują się, że para nie śpiewa razem z nimi polskiego hymnu. Wracają do miasteczka, gdzie wszyscy Niemcy zostają aresztowani i czekają na śmierć poprzez rozstrzelanie bez wyroku sądu. W ostatniej chwili miasto zostaje wyzwolone przez dzielnych hitlerowców. Następuje Heimkehr, czyli powrót do macierzy.

Reportaż o filmie i jego kulisach.

Film jest na portalu cda. Proszę kliknąć na zdjęcie lub wejść w link:

https://www.cda.pl/video/886198864

Kulisy powstania filmu Powrót – hitlerowskiej produkcji propagandowej z 1941 roku. Zdjęcia do antypolskiego obrazu mającego uzasadnić prawo Niemiec do ataku na wschodniego sąsiada kręcone były w Chorzelach na Mazowszu. W powstałym na zlecenie Josepha Goebbelsa filmie wystąpili znani niemieccy aktorzy, ale też polscy artyści, którym po wojnie wytoczono proces za kolaborację z okupantem. Twórcy dokumentu odwiedzają Chorzele i przeprowadzają rozmowę z żyjącymi świadkami tworzenia Powrotu, a także udają się do archiwów, gdzie zgromadzone są materiały z produkcji filmu.

Rzewny śpiew więzionych przez Polaków Niemców.

To tylko mały fragment filmu. Miał wyciskać łzy z widzów. I wyciskał. Opowiadał o tym Edward Zbierański. Pisałem o tym w artykule “Rozmowy z Edwardem” . Edward był na tym filmie ze swoimi niemieckimi kolegami z Lubiechowa. Sala płakała. Jego koledzy też. Gniewali się na niego długo.

Scenariusze do filmów tego autora.

Nie był to przeciętny scenarzysta. Mogą o tym świadczyć scenariusze do filmów, które przedstawię poniżej. Przepraszam za jakość grafiki, ale nie udało mi się pozyskać lepszych kopi plakatów.

I żeby było jasne, chcę pokazać talent tego człowieka. A jednocześnie uświadomić co w nim drzemało.

Scenariusz do filmu Heimkehr nie spadł z sufitu. To kontynuacja wcześniejszych scenariuszy tego autora. Przedstawię tu kilka filmów sprzed słynnego Heimkehr. Scenariusze do nich były ziarnem do tego co potem wyrosło. To nie jedyne jego filmy, było ich później wiele więcej. I były to filmy z dużą widownią, także po wojnie.

Jutrzenka (Morgenrot) – 1933

Morgenrot. Niemiecki okręt podwodny U-21 pod dowództwem kapitana marynarki Helmuta Liersa (Rudolf Forster) zatapia nieprzyjacielski statek, a następnie sam zostaje trafiony przez brytyjski niszczyciel i ciężko uszkodzony spoczywa na głębokości 60 metrów. Ponieważ dla dziesięciu osób, które przeżyły, pozostaje tylko osiem skafandrów ratunkowych, dwóch mężczyzn musi dobrowolne oddać swoje życie za innych.

Zbiegowie (Flüchtlinge) – 1933

Niedaleko granicy rosyjsko-chińskiej, w Harbinie . W mandżurskim mieście od kilku dni panuje zamieszanie . Zagraniczne mocarstwa wysłały żołnierzy – Chińczycy spotykają się z żołnierzami Armii Czerwonej, Brytyjczykami i Japończykami. Kilku obcokrajowców z Zachodu wkrótce zostało wciągniętych w walki. Po południu 6 sierpnia 1928 r. trzech z nich zdecydowało się uciec przed poważnymi zamieszkami. Niemiecki inżynier Laudy i jego towarzysz odkrywają na ścianie plakat gończy, w którym jest on poszukiwany za rzekome szpiegostwo przemysłowe . Za aresztowanie Rosjanie zaoferowali mu 5000 rubli . Radziecki komisarz jedzie przez miasto ze swoimi ludźmi, bezkrytycznie strzelając z karabinu maszynowego zamontowanego w samochodzie do stłoczonych i spragnionych wody w upale mieszkańców, a także przejeżdża pojazdem ludzi i ich dobytek. Brytyjscy żołnierze zabezpieczający dzielnicę dyplomatyczną Harbin nie przejmują się cierpieniem i nędzą ludzi.Niewielka grupa Niemców z Wołgi , którzy uciekli do Harbina przed bolszewickim terrorem w ZSRR , chce udać się na południe do najbliższego portu, aby stamtąd przedostać się do Niemiec. Jednocześnie posiedzenie komisji Ligi Narodów w Harbinie nie jest w stanie podjąć ważnych decyzji, gdyż po raz kolejny wśród delegatów panuje rozbieżność w kluczowych kwestiach. Ani mieszkańcy Harbinu, ani międzynarodowi uchodźcy nie mogą oczekiwać pomocy od nich i innych dyplomatów.Wręcz przeciwnie: gdy próbują włamać się do zabarykadowanego i pilnie strzeżonego obiektu konferencyjnego, uniemożliwiają im to na muszce brytyjscy żołnierze rozmieszczeni w celu ochrony dyplomaci. Podczas gdy niemiecki delegat wygłasza w sali wykład na temat nękania Niemców z Wołgi, przybywają jednostki radzieckie i chwytają kilku mężczyzn czekających na pomoc przed miejscem konferencji, aby ich porwać. Jeden głośno krzyczy: „Nie chcę wracać do Moskwy!”W tym ogólnym zamieszaniu Europejczyk w jasnym chińskim mundurze schodzi po schodach pałacu konsulatu i natychmiast rzuca się na niego Laudy. Następnie daje swoim ludziom jedynie fajne instrukcje po angielsku, aby „oczyścili” schody z tłumów. Z założonymi bagnetami oczyszczają alejkę dla wysokiego mężczyzny. W bezpośredniej konfrontacji z Laudy i jego siostrą Kristją mężczyzna nagle zaczyna mówić po niemiecku i okazuje jedynie pogardę wobec zdesperowanych ludzi, biorąc pod uwagę ich mentalność żebraczą i protestacyjną, tak typową dla powojennych Niemiec. W kłótni z nimi wybucha. Ten Niemiec, pracujący dla Chińczyków, opuścił kiedyś ojczyznę po tym, jak bezprawnie przebywał w więzieniu przez ponad cztery lata i trzy miesiące – łącznie, jak powiedział, „utratą honoru, stanowiska pod dozorem policji, przyznanego przez państwo, za moja miłość do ojczyzny.” gorzko narzekał. Jego pogarda dla powojennych Niemiec z ich demokracją, która wypędziła go za granicę daleko od domu, jest oczywiście nieograniczona. Oficer ma na imię Arneth i wrócił do domu głęboko zgorzkniały po przegranej przez Niemcy wojnie światowej . Pewnego razu telefon od Czang Kaj-szeka sprowadził go do Chin , gdzie obecnie pracuje jako oficer ds. instrukcji dla rządu Kuomintangu .Kiedy Arneth prosi władcę wojskowego rządu prowincji o pojazd, którym mógłby opuścić Harbin, nie otrzymuje pomocy. Następnie bierze swój los w swoje ręce. W międzyczasie niemieccy uchodźcy zebrali się na bocznym torze stacji kolejowej Harbin. Radzieccy żołnierze szukają tych, którzy uciekli z Rosji, brakuje wody. Sytuacja uchodźców staje się coraz bardziej rozpaczliwa. Wkrótce żaden pociąg nie będzie mógł opuścić Harbinu. Miasto jest teraz pod ostrzałem, a Arneth spaceruje po dymiących ruinach. Tam znajduje konia przywiązanego do ściany, obok jego właściciela, który zginął w ataku. Arneth ma teraz środek transportu, który mógłby go wywieźć z miasta, podczas gdy pozostali Niemcy, szukając działającej studni, znajdują zaparkowany pociąg, który natychmiast przejmują pod ostrzałem artyleryjskim. Wreszcie Laudy cierpi na atak słabości związany z malarią i nie może już przewodzić grupie. Kristja się nim opiekuje. Arneth również zobaczył pociąg i natychmiast wsiadł do lokomotywy. On i Niemcy Laudy’ego wkrótce stają się wspólnotą losu uciekającą przed bolszewikami i chaosem rewolucji.Jednakże duży krater po eksplozji na stacji towarowej uniemożliwia odjazd pociągu, ponieważ tory odjazdowe zostały zniszczone przez ostrzał. Arneth i pozostali planują, ryzykując, ponowne zasypanie lejka i odnowienie torów. W obliczu solidarności wszystkich Niemców za granicą cyniczny i zgorzkniały Arneth stopniowo zaczyna na nowo ufać ludziom. Łączy ich jeden cel: uciec przed horrorem i ponownie zobaczyć ojczyznę. Wkrótce jednak niewielka ilość wody pitnej, którą Arneth był w stanie zgromadzić, kończy się i wśród uchodźców wybucha bunt. Niektórzy z nich próbują ugasić pragnienie wodą z kotła lokomotywy, lecz bez wody lokomotywa nie może jechać. Następnie Arneth strzela do Mannlingera, przywódcy buntowników, i jest w stanie przekonać pozostałych, że nie mają szans na ucieczkę bez pociągu, co można rozpocząć jedynie wodą.Tymczasem Niemiec z Wołgi udał się do dowódcy sowieckiego komisarza i zadenuncjował Laudy’ego, którego rozpoznała dzięki listowi gończemu. Nie spekuluje jednak na temat wynagrodzenia Judasza wynoszącego 5000 rubli, żąda jedynie, aby komisarz zwolnił jej męża, który właśnie został aresztowany przez Sowietów w Harbinie. Podczas niwelowania krateru po wybuchu Niemcy z Wołgi dowiadują się od sowieckiego komisarza, że ​​otrzymał on rozkaz rozstrzelania 45 pozostałych Niemców z Wołgi – „aby dać przykład”, jak mówi. Kiedy Niemka z Wołgi to słyszy, pada z przerażenia. Nie chciała tego. Tymczasem niektórzy ludzie, którzy nie wierzą w powodzenie planu ucieczki Arnetha, wykorzystują chwilową nieobecność Arnetha, aby ponownie wzniecić bunt i po prostu przestają pracować nad kraterem po skorupie. Gdy tylko Arneth wrócił z tajnego, nocnego pozyskiwania materiałów, bunt krasnoludów natychmiast upadł pod wpływem jego autorytarnego stylu przywództwa. Tej nocy i w godzinach porannych prace szły pełną parą, prostowano komin i kładziono nowe szyny. I choć jedno życie gaśnie, w tej samej sekundzie rodzi się nowe: jeden z najwierniejszych pomocników Arnetha, młody Peter, ginie w wyniku postrzału, a ciężarna Niemka z Wołgi rodzi dziecko. Jednak radziecki komisarz jest już na tropie uchodźców i oświetla każdy zakątek Harbina reflektorem zamontowanym na swoim pojeździe ratunkowym.Wstaje poranek i Laudy trochę wyzdrowiała. Wsiada do lokomotywy i ostrożnie jedzie nią po naprawionym terenie. Szyny uginają się nieco pod dużym obciążeniem pociągu, ale trzymają. Wiwat jest nie do opisania i wszyscy uchodźcy szybko wsiadają do wagonów. Radziecki komisarz zbliża się ze swoimi ludźmi do pociągu i strzela do niego. Arneth wsiadł do przedostatniego wagonu. Granat rzucony przez Rosjanina powoduje wykolejenie ostatniego wagonu. Teraz grzechota na żwirowym podłożu obok torów. Grozi to niepowodzeniem całej ucieczki, ponieważ pociąg nie może naprawdę przyspieszyć. Arneth z całych sił fizycznych odłącza ten ostatni, już mocno dymiący wagon od pociągu, po czym pod ogniem Sowietów biegnie po przednich dachach wagonów do lokomotywy. Tymczasem Wysoka Komisja Ligi Narodów obradująca w Harbinie podejmuje decyzję o odroczeniu obrad w związku z problemem uchodźców i prześladowaniami Niemców z Wołgi. Przeciwko głosuje jedynie delegat niemiecki, haniebnie opuszczony przez wszystkich. Tymczasem Arneth, Kristja Laudy, jej brat i pozostali zmierzają ku wolności.

Studnia w płomieniach – 1936

Studnia w płomieniach (francuski: Puits en flammes ) to niemiecki film przygodowy z 1937 roku wyreżyserowany przez Viktora Tourjansky’ego , z Josseline Gaël , George’em Rigaudem i Suzy Vernon w rolach głównych . Jest to francuskojęzyczna wersja Miasta Anatoli (1936). Scenografię do filmu zaprojektował dyrektor artystyczny Otto Hunte .

Hotel Savoy 217 – 1936

Habanera – 1937

Akcja dzieje się w Puerto Rico, Szwedka (Zarah Leander) zakochuje się w bogatym Don Pedrze (Ferdinand Marian). Jednak po dziesięciu latach małżeństwa zaczyna odczuwać tęsknotę za ojczyzną i właśnie wtedy w jej życiu pojawia się rodak – lekarz chorób tropikalnych Sven Nagel (Karl Martell). Los chce, że Don Pedro umiera w wyniku epidemii, a Astree i jej 9-letnie dziecko zostają wyleczone dzięki szczepionce wynalezionej przez Nagela.

Kobieta w rzece (Frau im Strom) – 1939

Alois, Wendelin, Schani i Franz prowadzą wspólnie warsztat samochodowy w Wiedniu. Któregoś wieczoru Alois wyławia z Dunaju samobójczynię Hannerl i przyjmuje ją do siebie. Jednak zastraszona i milcząca kobieta wkrótce ponownie znika, a wraz z nią duża suma gotówki z kasy biurowej. Rozczarowany Alois chce o niej zapomnieć, ale jego trzej przyjaciele wyruszają na poszukiwanie Hannerla i pieniędzy. Jak się okazuje, jest żoną przemytnika Kerrylisa, który zmusza ją do wzięcia udziału w jego działalności; dlatego chciała odebrać sobie życie. Kiedy Kerrylis zostaje znaleziona martwa, o morderstwo zostaje podejrzany Alois, lecz prawdziwy sprawca szybko zostaje złapany w społeczności oszustów. Hannerl i Alois pobierają się z radością, ale nie bez kąpieli w fatalnym Dunaju.

Miłość matki (Mutterliebe) – 1939

Film Gustava Ucicky’ego „Mutterliebe” został wystawiony jako największa gloryfikacja matki wielkoniemieckiej.

Wzruszający film, nakręcony na początku II wojny światowej, opowiada historię kobiety, której mąż zginął od uderzenia pioruna. Aby sama utrzymać czwórkę dzieci, pracuje jako praczka. Kiedy jeden z jej synów traci wzrok, poświęca dla niego rogówkę jednego oka.

Wir życia (Ein Leben lang) – 1940

Córka właściciela zajazdu, Agnes poznaje dyplomatę Hansa i ma z nim krótki romans. Hans wyjeżdża do Pekinu, gdzie żeni się z Amerykanką i ma z nią syna. Mimo to Hans i Agnes nadal się kochają. Spotykają się i spędzają ze sobą czas, ale Agnes ukrywa przed nim, że urodziła jego syna. Kolejne rozstania nie wpływają na stan uczuć Agnes, z godnością znosi samotność i upokorzenia. Nadejdzie jednak taki moment, kiedy będzie musiała wyjawić kochankowi prawdę.

Poczmistrz (Der Postmeister) – 1940

Dunia (H. Krahl), córka samotnego poczmistrza (H. George), zakochuje się w atrakcyjnym rotmistrzu Mińskim z St. Petersburga. Gdy Miński ją porzuca, Dunia prostytuuje się, aż spotyka młodego oficera mającego poważne zamiary. Do Petersburga przyjeżdża z nienacka ojciec, który nie zna sytuacji córki. Dunia, chcąc go uspokoić, wymyśla wesele z Mińskim. Ale jej szczęście pryska, gdy ojciec dowiaduje się prawdy o jej przeszłości. Jedyne wyjście Dunia widzi w samobójstwie.

Podsumowanie

Pokazałem państwu jak może być spożytkowany talent. Jedna strona będzie jak błyszcząca moneta, która przysparza splendoru i pokazuje wartość. Lecz druga strona monety, pokazuje władzę lub władcę, który zarządza tym dobrem i zbiera profity. Może on być wykorzystany do dobrych lub złych celów.

Film jest przekazem. Widz, który go ogląda, wchodzi w rzeczywistość, którą autor scenariusza, reżyser i scenarzysta chcą mu pokazać. To jak wprowadzenie w inną rzeczywistość lub wskazanie drogi. Dlatego film, to także mocne oręże walki ideologicznej i kształtowania światopoglądu. I filmy są do tego wykorzystywane.

Nie potępiam tu wszystkich ludzi, którzy mają jakiś talent. Jednak warto, zastanowić się czy to co pokazują lub reprezentują wychodzi od nich, czy też jest to robione na czyjeś zlecenie i czy w pożytecznym celu.

© Licencja na publikację
© Wszystkie prawa zastrzeżone